مولوی و عارفان پیشین

بجز پدر مولانا و شمس تبریزی، مولانا به عارفان پیشین نیز اشاره می‌کند:

هفت شهر عشق را عطار گشت      ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم

یا:

عطار روح بود و سنائی دو چشم او   ما از پی سنائی و عطار می رویم

نظریات معرفت شناختی مولوی

مولوی از منتقدین نظریه حد وسط در اخلاق است که یکی از نظریات بسیار رایج در بین دانشمندان اسلامی است. اشکالی که وی به این ایده وارد می کرد این بود که در بسیاری از موارد اول و اخر یک موضوع مشخص نیست که بتوان وسطش را معین نمود و نیز اینکه بسیاری از اصول اخلاقی نسبت به افراد متغیر است.

اول و آخر بباید تا در آن                 در تصور گنجد اوسط یا میان

بی نهایت، چون ندارد دو طرف         کی بُوَد او را میانه منصَرف؟!

گفت راه اوسط ار چه حکمت است      لیک اوسط نیز هم با نسبت است

دفتر دوم مثنوی

مولوی قایل به مراتب در معرفت و شناخت است و شناخت شهودی را معتبر ترین شناخت می داند. وی شناخت عقلی و سپس حسی را در مراتب بعدی می داند و آنها را برای کسانی که دسترسی به شناخت مراتب بالاتر را ندارند معتبر و مجاز می داند. از دید وی شناخت استدلالی مانند عصایی است در دست کور که نامطمئن است ولی شخصی که چاره ای جز آن ندارد باید از همان استفاده کند. اما توصیه وی به اهل استدلال این است که اگر استدلال انها با شهود اهل دل مخالف بود باید شناخت شهودی را بپذیرند.

چشم اگر داری تو کورانه میا          ور نداری چشم، دس آور عصا

آن عصای حَزم و استدلال را           چون نداری دید، میکن پیشوا

ور عصای حزم و استدلال نیست    بی عصاکش بر سر ره مایست

گام از آن سان نه، که نابینا نهد       تا که پا از چاه و از سگ، وارهد

لرز لرزان و به ترس و احتیاط          می نهد پا تا نیفتد در خُباط

دفتر سوم مثنوی

مولوی نزاع بین معتقدین به جبر و معتقدین به اختیار را ناشی از حکم الهی می داند و خود را متعلق به هیچکدام از دو گروه نمی داند. از دید مولوی نزاع بین جبریون و اختیاریون تنها وسیله ای است که هر دو طرف نیکی ها و بدی هایشان ظاهر شود.

هست سنی را یکی تسبیح خاص        هست جبری را ضد آن در مناص

سنی از تسبیح جبری بی خبر             جبری از تسبیح سنی بی اثر

این همی گوید که آن ضالست و گم    بی خبر از حال او وز امر قم

و آن همی گوید که این را چه خبر      جنگشان افکند یزدان از قدر

گوهر هر یک هویدا می کند              جنس از ناجنس پیدا می کند

قهر را از لطف داند هر کسی             خواه دانا خواه نادان یا خسی

لیک لطفی قهر در پنهان شده            یا که قهری در دل لطف آمده

کم کسی داند مگر ربانیی                کش بود در دل محک جانیی

سال جهانی مولانا

مولانا در ایالات متحده آمریکا و دیگر کشورهای غربی بسیار پرطرفدار است. یادبودی به مناسبت درگذشت یکی از اساتید و هیئت علمی کالج سن سن آنتونیو مزین به اشعار مولانا شده ‌است.

یونسکو با پیشنهاد ترکیه، سال 2007 میلادی را سال جهانی مولانا نامیده ‌است.

روی‌دادهای سال مولانا

1. در این سال تمبر مولانا با نمایی از استاد بهزاد در آمریکا منتشر شد.

2. در روزهای ششم تا دهم آبان 1386، کنگره بزرگداشت هشتصدمین سال تولد مولانا با شرکت اندیشمندانی از ۳۰ کشور جهان در سه شهر تهران، تبریز و خوی برگزار شد. حدود ۴۵۰ مقاله به این کنگره ارسال شده بود و ۲۸۰ استاد و پژوهشگر در آن به ارائة مقاله پرداختند. در حاشیة این کنگره محمود فرشچیان از تابلوی مینیاتور شمس تبریزی و مولوی پرده ‌برداری کرد.

3. برگزاری همایش بین‌المللی داستان ‌پردازی مولوی در روزهای ششم و هفتم آبان ۱۳۸۶، در مرکز همایش ‌های بین‌المللی صدا وسیما.

4. برگزاری مراسم هشتصدمین سالروز تولد مولانا در سازمان ملل.

ترکیه در برنامه‌ هایی که به مناسبت سال جهانی مولانا برگزار کرده‌ است، تلاش کرده‌ است که مولانا را به عنوان یک چهره فرهنگی کشور خود به دنیا معرفی کند. در این میان کم ‌توجهی مقامات ایران در کنار تشدید انزوای ایران در سال ‌های اخیر، در موفقیت دولت ترکیه نقش فراوانی داشته ‌است و این در صورتی است که به قول دکتر میر جلال الدین کزازی: بزرگداشت مولانا را توسط دوستانمان در ترکیه به فال نیک می‌گیریم، اما نباید فراموش کنیم که این بزرگ مرد ادبیات جهان، نخست به ما (ایرانیان) تعلق دارد و سپس به دیگران. نباید کوتاهی کنیم.

 به نظر نگارنده آنچه که مسلم است این است که گرچه مولانا در یکی از ایالات های آن زمان پارسی به دنیا آمده ولی ایشان تمام عمر خود را در کشور ترک زبان ترکیه به سر برده و به آن دیار تعلق دارد.

مولانا و جهان غرب

مولانا در یک دهه گذشته بسرعت مشهور شد بطوریکه ترجمه کتاب او در آمریکا به بزرگترین و پر فروش ترین کتاب سال تبدیل شد. ترجمه کولمن بارکس Colman Barks’ 2001 سال ۲۰۰۱ بیش از ۵۰۰ هزار در آمریکا فروش داشت.

سعیدی محرم